Zubrzycki Stefan
ur: 26 marca 1927 Zawichost - Polska
zm: 18 grudnia 1968 Wrocław
Stefan Zubrzycki urodził się w Zawichoście nad Wisłą, w dawnym województwie kieleckim, 26 marca 1927 roku. W czasie wojny uczył się wraz z braćmi w domu pod kierunkiem prywatnego nauczyciela. Jego zdolności i potencjał intelektualny, odkryty już w tym czasie, motywował jego rodziców do dalszego kształcenia syna. W 1946 roku Stefan Zubrzycki, wraz ze swoim bratem Henrykiem, w Kielcach zdał eksternistycznie maturę. Na studia matematyczne pojechał do Wrocławia. Tam w latach 1946 ? 1950 studiował na Uniwersytecie Wrocławskim. Rocznik na jaki trafił był płodny w przyszłych profesorów, zatem w silnej intelektualnie grupie mógł rozpocząć swoją działalność naukową. Już w trakcie studiów, od grudnia 1948 roku, podjął obowiązki asystenta na wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego. Natomiast od maja 1949 roku pracował w Instytucie Matematycznym Polskiej Akademii Nauk, który wówczas nosił nazwę Państwowego Instytutu Matematycznego. W tej placówce naukowej przeszedł przez wszystkie stopnie kariery naukowej, od asystenta do profesora nadzwyczajnego.
Doktorat nauk matematycznych uzyskał w 1954 roku na podstawie pracy o zmiennych losowych równoważnych w sensie de Finettiego. Promotorem jego pracy doktorskiej był prof. Hugo Steinhaus. Młody doktor był postrzegany przez swego promotora jako najzdolniejszy z jego uczniów i łączył z nim prof. Hugo Steinhaus wielkie nadzieje.
Tytuł naukowy docenta nadano mu w 1957 roku za wyniki uzyskane w dziedzinie probabilistycznych metod szacowania złóż geologicznych. Za pracę habilitacyjną (o badaniach złóż geologicznych) uzyskał on nagrodę Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego. W 1965 roku został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Działu Zastosowań Przyrodniczych, Gospodarczych i Technicznych Instytutu Matematycznego Polskiej Akademii Nauk.
W 1952 roku poślubił Ludmiłę Jakowlew ? koleżankę ze studiów, z którą przez wszystkie lata także wspólnie pracował w Instytucie Matematycznym PAN. Ona to była przez wszystkie lata ogromnym wsparciem dla jego pracy naukowej. Umiejąca docenić jego ogromny potencjał starała się stworzyć mu takie warunki, by mógł pogodzić rolę męża i ojca z intensywną pracą naukowo-badawczą. Mieli trójkę dzieci. Dom jaki wspólnie prowadzili prof. Stefan Zubrzycki i jego żona był podporządkowany pracy naukowej profesora. Dzieci wzrastały w atmosferze szacunku dla nauki i podziwu dla ojca, a także ? co wtedy było ważne i nie bez znaczenia ? w ogromnym szacunku dla prawdy, w wielkiej miłości ojczyzny i umiłowaniu wolności. Syn został inżynierem budownictwa, a obie córki ukończyły matematykę na Uniwersytecie Wrocławskim. Kontynuacja pracy naukowej przez starszą z jego córek była udaremniona z powodów politycznych, gdyż władze polityczne (był to koniec lat 70-tych XX wieku) nie wyraziły zgody na zatrudnienie jej na Uniwersytecie ? po ukończeniu przez nią kierunku zastosowań na wydziale matematyki.
Działalność naukowa i dydaktyczna prof. Stefana Zubrzyckiego koncentrowała się wokół seminarium z zastosowań matematyki, którego był uczestnikiem od chwili jego założenia przez Hugona Steinhausa w 1948 roku. W ostatnich latach życia był także jego współprzewodniczącym. Seminarium to, znane nie tylko we wrocławskim środowisku naukowym, było miejscem spotkań matematyków zajmujących się zastosowaniami matematyki ze specjalistami różnych dyscyplin naukowych i praktykami różnych resortów gospodarki i jako taki twór, było nowością w podejściu do pracy nad wykorzystaniem metod matematycznych w innych dziedzinach nauki i w gospodarce.
Stefan Zubrzycki pracował również ? prowadząc wykłady i seminaria ? na Uniwersytecie Wrocławskim, w Wyższej Szkole Ekonomicznej (aktualnie Akademii Ekonomicznej), gdzie w latach 1958-1963 kierował Katedrą Matematyki oraz w Wyższej Szkole Rolniczej (aktualnie Uniwersytecie Przyrodniczym), gdzie w latach 1964-1965 był kierownikiem Katedry Statystyki. W roku akademickim 1964/65 prowadził wykłady na Uniwersytecie Waszyngtona w Seattle w USA.
Stefan Zubrzycki był autorem 46 publikacji naukowych (spis publikacji patrz: B. Kopociński i J. Łukaszewicz, ?Wiadomości Matematyczne, 1971, 13, s. 57-65, Colloquium Mathematicum, 1973, 24, s. 275-283). Zainteresowania naukowe miał różnorodne i obejmowały one: teorię prawdopodobieństwa, statystykę matematyczną, przyrodnicze zastosowania matematyki, badania operacyjne, lingwistykę matematyczną i inne. W pierwszej publikacji był współautorem taksonomii wrocławskiej, prostej metody porównywania indywiduów i graficznego przedstawiania podobieństwa między nimi. Metoda ta znalazła liczne zastosowania także w innych badaniach przyrodniczych. Doniosłe wyniki uzyskał w dziedzinie szacowanie złóż geologicznych (wspomniana praca habilitacyjna). Wykorzystując teorię procesów losowych, przy ustalonych punktach pobierania prób badał efektywność estymatorów, będących liniowymi funkcjami obserwacji, oraz biorąc średnią obserwacji jako estymator, badał optymalne rozmieszczenie punktów pobierania prób. Do zagadnień estymacji powracał często w swojej pracy naukowej, między innymi podawał estymatory liczebności populacji np. ślimaków na podstawie obserwacji uzyskanych metodą dwukrotnego łowienia i znakowania. Praca na ten temat, zatytułowana ?Pogoń za ślimakami?, badająca tzw. populację ruchomą, była ostatnią jego pracą i ukazała się już po śmierci autora.
Był promotorem dwóch prac doktorskich.
Wymienione zagadnienia matematyczne o bezpośrednich zastosowaniach praktycznych były dla Stefana Zubrzyckiego punktem wyjścia do dalszych rozważań statystycznych ? opisu probabilistycznego złóż osadowych i estymacji parametru rozkładu gamma przy założeniu, że parametr spełnia dodatkowe nierówności. Ważne wyniki naukowe uzyskał Stefan Zubrzycki w zakresie statystycznej kontroli jakości, gdzie zajmował się teorią odbioru wodomierzy, opierając się na analizie błędów wskazań wodomierzy, oraz w zakresie statystycznego odbioru towarów bezkształtnych.
Z wykładów prowadzonych na Uniwersytecie Wrocławskim opracował Stefan Zubrzycki podręcznik rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej. Za ten podręcznik również uzyskał nagrodę Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego. Ze względu na wartość naukowo-dydaktyczną, podręcznik ten został przetłumaczony na język angielski i funkcjonował jako pomoc dydaktyczna na uczelniach poza granicami naszego kraju.
Prof. Stefan Zubrzycki był także autorem rozdziału o teorii gier w zbiorowej książce ?Elementy nowoczesnej matematyki dla inżynierów. Był tłumaczem i redaktorem wielu książek matematycznych. Przez wiele lat pracował w komitetach redakcyjnych czasopism naukowych: ?Colloquium Mathematicum?, prowadząc sekretariat redakcji, ?Zastosowania Matematyki?, Listy Biometryczne ? organ Polskiego Towarzystwa Biometrycznego?, tu na stanowisku redaktora naczelnego. Jako redaktor licznych prac, aktywny uczestnik wielu seminariów i kursów, w czasie licznych konsultacji, dzięki swej wiedzy matematycznej, a także umiejętności rozumienia zagadnień praktycznych, nadał nie tylko ostateczny szlif tym pracom, ale także wzbogacił ich treść rzeczowymi uwagami i uzupełnieniami.
Działalność naukowa prof. Stefana Zubrzyckiego wywarła znaczny wpływ na rozwój statystyki matematycznej i zastosowań matematyki w Polsce oraz przyczyniła się do rozpowszechnienia ich wśród pracowników nauki i praktyków wielu dziedzin. Wraz z prof. Julianem Perkalem (zmarłym w 1965 roku) był kontynuatorem rozpoczętego przez prof. Hugo Steunhaisa szerokiego wejścia matematyki w zastosowania przyrodnicze, gospodarcze i techniczne. Po śmierci prof. Stefana Zubrzyckiego nie było osoby mogącej kontynuować prace w tym nurcie i tak pewien etap historii wrocławskiej matematyki wraz z tą śmiercią się zakończył. Dział Zastosowań Przyrodniczych, Gospodarczych i Technicznych Instytutu Matematycznego Polskiej Akademii Nauk zmienił profil swojej działalności.
Prof. Stefan Zubrzycki zmarł w pełni sił twórczych nie ukończywszy 42 roku życia. Pochowany został na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu.
