Saks Stanisław
ur: 30 grudnia 1897 w Kaliszu - Polska
zm: 23 listopada 1942 - rozstrzelany przez Gestapo w Warszawie - Polska
Podstawą do oceny uczonego są w pierwszym rzędzie jego prace zamieszczone w czasopismach naukowych. Zdarzają się jednak wyjątki, kiedy uczony matematyk przechodzi do historii matematyki głównie jako autor udanej monografii. Do takich właśnie wyjątków należy polski matematyk Stanisław Saks.
Stanisław Saks urodził się w Kaliszu 30 grudnia 1897 roku. W roku 1915 po ukończeniu szkoły średniej rozpoczyna studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. W roku 1922 uzyskuje doktorat z chlubnym odznaczeniem ?Cum maxima laude". Wkrótce też habilituje się. W roku 1931 otrzymuje stypendium Rockefellera i wyjeżdża na rok do Stanów Zjednoczonych.
Ten pobieżny przegląd kariery naukowej Stanisława Saksa me odzwierciedla w pełni jego osiągnięć naukowych. Dorobek naukowy Saksa stanowią jego prace drukowane w przeważającej części przez ?Fundamenta Mathematicae". Dodajmy, że publikacje Saksa znaleźć można także w ?Transactions of American Mathematical Society". Tytuły niektórych prac, jak np. ?Sur les nombres derives des fonctions" (1924), ?On the Functions of Besicowitch in the Space of Continous Functions" (1933), ?On Some Functio-nals" (1933) wskazują, że dziedziną badań Saksa była teoria funkcji w szerokim zakresie. Znany jest on jednak jako autor monografii poświęconej szczególnemu działowi funkcji rzeczywistych - teorii całki. W roku 1930 ukazuje się książka Saksa pt. ?Zarys teorii całki". W następnych latach ukazują się jej poszerzone wydania w obcych językach (?Thćorie de Fintegrale", ?Theory of the Integral", a ?Teorija integrała" już po śmierci autora). Książka ta, choć traktuje o zaznaczonym w tytule fragmencie teorii funkcji, zawiera tak olbrzymi ładunek wiedzy, że na niej właśnie kształciły się i kształcą nadal - mimo ukazania się wielu cennych podręczników - liczne rzesze matematyków w Polsce i poza jej granicami. Ten podręcznik uniwersytecki zawiera tak wiele oryginalnych wyników czy sformułowań, że bywa w literaturze matematycznej cytowany na równi z innymi źródłami. Dodajmy, że Saks jest też współautorem (z Antonim Zygmundem) monografii ?Teoria funkcji analitycznych". I tę książkę cechuje duża ścisłość wykładu i oryginalność ujęcia zagadnienia.
Dzięki swoim książkom Saks był nie tylko wybitnym badaczem, ale jednocześnie nauczycielem wielu matematyków. Mimo to nie uzyskał on tytułu profesora na żadnej wyższej uczelni, choć z jego wykładów korzystały w różnych latach Politechnika Warszawska oraz uniwersytety w Warszawie, Wilnie i Lwowie. Niełatwo oprzeć się myśli, że miało to związek z działalnością społeczno-polityczną uczonego. Odnotujemy tu prace w redakcji pisma ?Robotnik" (1919 ? 1926), udział w pracach organizacji Zarzewie i później w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, uczestnictwo w Powstaniu Śląskim (za co w roku 1931 został odznaczony Medalem Niepodległości).
W czasie II wojny światowej Saks bierze udział w pracy konspiracyjnej. W roku 1942 zostaje aresztowany przez Niemców i 23 listopada tegoż roku zastrzelony. Śmierć polskiego patrioty Stanisława Saksa była bezcenną ofiarą złożoną wojnie przez światową matematykę.
