Leja Franciszek
ur: 27 stycznia 1885 w Grodzisku Górnym - Polska
zm: 11 października 1979 w Krakowie - Polska
Franciszek Leja urodził się 27 stycznia 1885 roku, we wsi Grodzisko Górne, w rodzinie chłopskiej. W latach 1892 - 1896 uczęszczał do szkoły ludowej w Grodzisku, a następnie do szkoły powszechnej w Leżajsku. Mimo trudności materialnych rozpoczął naukę w gimnazjum w Jarosławiu, gdzie w 1904 roku zdał maturę. W tym też roku podjął studia na uniwersytecie we Lwowie w zakresie matematyki, fizyki i filozofii. Studia kończy egzaminem na nauczyciela matematyki i fizyki szkół średnich (1909). W czasie studiów słucha wykładów m.in. prof. Józefa Puzyny (1856 - 1919) - specjalisty z teorii funkcji analitycznych i autora monografii z tego zakresu (wydanej w 1900 r.) oraz młodego wówczas docenta fizyki Mariana Smoluchowskie(1872 - 1917). O swoich warunkach materialnych w tym okresie informuje w pamiętniku: "W czasie moich studiów we Lwowie często było głodno i chłodno. Pobierałem wprawdzie co miesiąc 20 koron zasiłku im. ks. Kaczorowskiego, ale na opłatę mieszkania i żywność trzeba było najmniej trzy razy tyle zarobić".
W latach 1910 - 1912 jest nauczycielem szkół średnich w Krakowie i Bochni. W ukazujących się wówczas sprawozdaniach szkolnych publikuje artykuł pt. "Pierwsze zasady Geometrii nieeuklidesowej" (1911). Artykuł ten zainteresował profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Kazimierza Żórawskiego (1866?1953), który zaproponował F. Lei stypendium Akademii Umiejętności. Stypendium to umożliwiło wyjazd w 1912 roku na roczne studia do Paryża. W czasie pobytu w Paryżu uczęszcza na wykłady w Sorbonie. Nawiązuje długotrwałe kontakty z wybitnym matematykiem francuskim H. Lebesguem (1875 - 1941). Odbywa także podróż do ośrodka matematycznego w Londynie. Jest częstym gościem Władysława Mickiewicza, syna Adama, gdzie spotyka wiele interesujących osób.
Po powrocie do kraju podejmuje pracę w V Gimnazjum w Krakowie i stanowisko "połówkowego asystenta" w katedrze prof. K. Żórawskiego. W 1916 roku uzyskuje doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie rozprawy "Własności niezmiennicze równań różniczkowych ze względu na przekształcenia stycznościowe". Promotorem przewodu był prof. Żórawski. Następnie otrzymuje stanowisko asystenta. W 1922 roku uzyskuje tytuł docenta matematyki.
W następnym roku przenosi się do Warszawy, gdzie otrzymuję Katedrę Matematyki Politechniki Warszawskiej, z tytułem profesora nadzwyczajnego. Prowadzi też wykłady na Uniwersytecie Warszawskim. W 1934 roku zostaje wybrany dziekanem Wydziału Chemii Politechniki Warszawskiej.
Dwa lata później powraca do Krakowa i jako profesor zwyczajny zostaje kierownikiem katedry na Uniwersytecie Jagiellońskim. 6 listopada 1939 roku zostaje aresztowany przez gestapo, jako jeden spośród 183 profesorów krakowskich, i do maja 1940 roku przebywa w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Po zwolnieniu z obozu udaje się do Grodziska, gdzie pisze podręczniki i zajmuje się tajnym nauczaniem. Utrzymuje się wraz z żoną z uprawy ogródka. Po wyzwoleniu Krakowa w styczniu 1945 roku bierze czynny udział w odradzaniu się różnych form życia naukowego. Zajmuje się zorganizowaniem Instytutu Matematycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pod przewodnictwem F. Lei już 7 marca 1945 roku wznawia działalność Oddział Krakowski Polskiego Towarzystwa Matematycznego. W tym też roku ukazuje się pierwszy powojenny tom Rocznika PTM (Ann. Soc. Polon. Math.), którego współzałożycielem i wieloletnim redaktorem był I Leja. W siedemdziesiątym piątym roku życia przechodzi na emeryturę. Nie przerywa jednak nadal aktywnej działalności naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej. Franciszek Leja jest autorem 100 prac naukowych, w których przedstawił wiele interesujących wyników i nowe metody badawcze.
Jego prace dotyczą m.in.: grup topologicznych, szeregów potęgowych i funkcji analitycznych wielu zmiennych, sumowalności szeregów rozbieżnych, metody punktów i funkcji ekstremalnych. W szczególności po raz pierwszy zdefiniował ważne pojęcie abstrakcyjnej grupy topologicznej. Zainicjował metodę punktów ekstremalnych, która z dużym powodzeniem jest rozwijana przez jego uczniów. Istotne znaczenie ma twierdzenie zwane lematem wielomianowym Lei. Podkreślić należy, że już w latach dwudziestych, jako jedyny w Polsce, rozpoczął badania z zakresu teorii funkcji analitycznych wielu zmiennych, dziedziny uprawianej aktualnie w licznych ośrodkach na świecie. Niewątpliwie twórczość naukowa profesora była wielką i konsekwentną pracą w poszukiwaniu nowych dróg wiodących do rozwiązania wielu podstawowych problemów matematyki.
Spod jego pióra wyszło też wiele wysoko cenionych monografii i podręczników akademickich. W szczególności "Rachunek różniczkowy i całkowy" wydany po raz szesnasty w 1979 roku, "Funkcje zespolone" (z dodatkiem opracowanym przez J. Siciaka) wydanie V, 1979 r. i "Geometria analityczna" wydanie X, 1977 r.
F. Leja od 1948 r. przez wiele lat kierował Działem Funkcji Analitycznych Instytutu Matematycznego PAN (do 1952 r. Państwowego Instytutu Matematycznego). Działalność ta miała niewątpliwy wpływ na rozwój teorii funkcji analitycznych w Polsce. Był jednym z głównych inicjatorów międzynarodowych i krajowych konferencji z tej dziedziny. Pierwsza z nich odbyła się w Łodzi w 1954 r. W ostatnich latach był honorowym przewodniczącym ich komitetów organizacyjnych. W 1974 r., mając 89 lat, na Międzynarodowej Konferencji Funkcji Analitycznych w Krakowie przedstawił najnowsze wyniki swoich badań. Jednym z wyrazów uznania wkładu F. Lei w rozwój analizy zespolonej było przyznanie tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego (1963).
Przez kilkadziesiąt lat prowadził ożywioną działalność w Polskim Towarzystwie Matematycznym. 2 kwietnia 1919 r. został sekretarzem Towarzystwa Matematycznego, które powstało wówczas w Krakowie. Od 1923 r. wielokrotnie pełnił różne funkcje w Zarządzie Głównym PTM, w tym w latach 1963 - 1965 był jego prezesem. 4 czerwca 1966 roku, w czasie uroczystej sesji dla uczczenia 50-lecia działalności naukowej, otrzymał dyplom członka honorowego PTM.
Przez całe swoje życie F. Leja był ściśle związany ze środowiskiem, z którego się wywodził. Już w okresie nauki w gimnazjum organizował wraz z kolegami odczyty, sztuki teatralne i festyny ludowe. Był współinicjatorem powstałej w 1910 roku w Grodzisku spółdzielni mleczarskiej, istniejącej do dziś. Zorganizował orkiestrę włościańską. W 1914 r. utworzył w Grodzisku Drużynę Bartoszową, z którą wstąpił do Legionu Wschodniego. Przez całe swoje życie zawodowe pomagał niezamożnej młodzieży chłopskiej. Na własne życzenie został pochowany na cmentarzu w rodzinnym Grodzisku, które ukochał i stale do niego wracał. Trudno jest na kilku stronach scharakteryzować tak wszechstronny dorobek jednego z seniorów matematyki polskiej. Jeszcze trudniej jest przedstawić bogatą sylwetkę człowieka, który dwukrotnie brał czynny udział w odradzaniu się życia naukowego kraju. Osoby skromnej, o głębokiej kulturze wewnętrznej, ceniącej wysoko trud, jaki należy ponieść, aby osiągnąć założone cele. Zmarł 11 października 1979 r. w Krakowie.
