Dłotko Tadeusz

Matematycy Odsłon: 840

14 października 2005 przeżyliśmy bardzo smutną chwilę. W tym dniu na katowickim cmentarzu pożegnaliśmy niezwykłego człowieka, jakim był, zmarły 10. października, Tadeusz Dłotko.

Życie potoczyło się tak, że mój los od ukończenia studiów w 1968 roku, został ściśle związany z życiem i działalnością naukową Profesora Tadeusza Dłotko. Od tej chwili pracowałem nieprzerwanie w Jego zakładzie w Uniwersytecie Śląskim. Pan Profesor był promotorem mojej pracy doktorskiej oraz opiekunem pracy habilitacyjnej. Bardzo dużo Mu zawdzięczam.

Kim był Profesor Tadeusz Dłotko? Przede wszystkim życzliwym i oddanym nauce człowiekiem. Urodził się 28 września 1930 roku w Katowicach w rodzinie zasłużonej dla polskości Śląska. Częstym gościem Jego rodziny był Wojciech Korfanty. Jemu poświęcona jest tablica umieszczona na domu rodzinnym Profesora.

Studia wyższe Tadeusz Dłotko odbył w latach 1950-53, 1955-56 na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii byłej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach, uzyskując stopień magistra matematyki. Stopień doktora nauk matematyczno-fizycznych z zakresu matematyki otrzymał w 1962 roku na UMCS w Lublinie na podstawie rozprawy doktorskiej pt.: "Badanie własności rozwiązań niektórych typów równań różniczkowych zwyczajnych, liniowych i nieliniowych z opóźniającym się i wyprzedzającym argumentem". Promotorem Jego pracy był Prof. Adam Bielecki. Stopień naukowy doktora habilitowanego nauk matematycznych uzyskał w 1972 roku również na UMCS w Lublinie na podstawie pracy habilitacyjnej pt.: "Zastosowanie pojęcia obrotu pola wektorowego w teorii równań różniczkowych i ich uogólnieniach". W 1979 roku Rada Państwa nadała Tadeuszowi Dłotko tytuł profesora nadzwyczajnego nauk matematycznych.

Omówienie działalności naukowej poprzedzę kilkoma uwagami dotyczącymi rozwoju matematyki na Górnym Śląsku w drugiej połowie XX. wieku.

Minione stulecia nie sprzyjały rozwojowi edukacji na Śląsku. Brak własnej Alma Mater utrudniał zdobywanie wiedzy. Oceny tej nie zmieni fakt, iż jeden z większych matematyków XX. wieku Richard Courant urodził się w Lublińcu w 1891 roku, a zmarł w 1972 roku, w Nowym Jorku.

W latach 1920 - 1960 trwały intensywne starania o utworzenie śląskiej wszechnicy, co zaowocowało powstaniem m. in. Instytutu Pedagogicznego w Katowicach (1928), Wyższego Studium Nauk Społeczno - Gospodarczych (1937), Politechniki Śląskiej w Gliwicach (1945), Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach (1950), Studium Matematyki UJ w Katowicach (1963), Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach (1966) i wreszcie Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (1968). Tenże ostatni zaistniał dzięki połączeniu Wyższej Szkoły Pedagogicznej i katowickiej Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Zilustrowaniem złej sytuacji w zakresie kształcenia matematyków na Śląsku może być fakt, że dopiero w 1949 roku doktoryzował się pierwszy spośród działających tutaj matematyków. Był to Antoni Wakulicz, centralna postać związana z organizacją działalności naukowej w zakresie matematyki na Górnym Śląsku. Natomiast pierwszą osobą, która obroniła tutaj pracę magisterską z matematyki (1956) był Tadeusz Dłotko.

Godne podkreślenia są również seminaria naukowe prowadzone przez Profesora Jana Mikusińskiego w Pracowni Matematycznej IM PAN w Katowicach, które przyczyniły się do awansów naukowych wielu matematyków. Powstanie Uniwersytetu Śląskiego przyśpieszyło rozwój nauk matematycznych w tym regionie. Zadecydowała o tym pomoc wielu matematyków renomowanych uczelni, a także uzyskanie przez Wyższą Szkołę Pedagogiczną w Katowicach uprawnień pozwalających kształcić magistrów matematyki (1956) i doktorów nauk matematycznych (1963).

Wspomniałem już, iż pierwszym magistrem matematyki wypromowanym na Górnym Śląsku był Tadeusz Dłotko. Zajmował się On badaniami podstawowymi z zakresu równań różniczkowych (głównie zwyczajnych) i ich uogólnieniami.

W początkowym okresie działalności naukowej badał pewne własności rozwiązań równań różniczkowych II rzędu (oscylacyjność, monotoniczność, istnienie asymptot). Następnie Profesor badał równania abstrakcyjne n-tego rzędu z odchylonym argumentem. Inspiracja do podjęcia takiej problematyki zrodziła się ze współpracy z Profesorem Adamem Bieleckim oraz z grupą matematyków krakowskich - Profesorem Zdzisławem Opiąłem, Profesorem Czesławem Olechem, a później Profesorem Andrzejem Lasotą. Badania te dotyczyły m.in. klasyfikacji rozwiązań takiego równania. Problematyce równań z odchylonym argumentem Profesor Dłotko poświęcił wiele prac, które były podstawą Jego rozprawy doktorskiej. Nowym etapem w badaniach Profesora było zastosowanie pojęcia obrotu pełnociągłego pola wektorowego w przestrzeni Banacha do teorii równań różniczkowych. Do podjęcia tej tematyki skłoniły Go ciekawe wyniki Krasnosielskiego. Dzięki pojęciu obrotu pola wektorowego oraz twierdzeniu Borsuka o antypodach Profesor uzyskał szereg interesujących wyników dotyczących rozwiązań pewnych typów równań rozpatrywanych z różnymi warunkami dodatkowymi. Profesor Tadeusz Dłotko badał również zagadnienia sterowalności w uogólnieniach równań różniczkowych. Interesowały Go także rozwiązania równań różniczkowych w stożkach. W ostatnim czasie (w związku z częstym pobytem w szpitalu) był bardzo zainteresowany pracą sztucznej nerki. W tej problematyce zaproponował pewne modele matematyczne.

Profesor brał udział w kilkudziesięciu konferencjach naukowych krajowych i zagranicznych, wygłaszając na nich odczyty. Uczestniczył m. in. w następujących konferencjach:

• Equadiff (Czechy i Słowacja)

• International Conference on Oscillations (Węgry, Polska, Jugosławia, Niemcy)

• Conference on Complex Analysis and Applications (Bułgaria)

• Functional - Differential Equations and Related Topics (organizowane przez IM PAN)

• International Seminar on Differential Equations (Ołomuniec, Katowice)

Przebywał także w ponad 30-tu zagranicznych ośrodkach matematycznych. Opublikował ponad 40 prac naukowych z zakresu równań różniczkowych oraz kilka dotyczących historii matematyki. Był recenzentem wielu czasopism (np. Mathematical Reviews, Zentralblatt). Tadeusz Dłotko był promotorem około 250-ciu prac magisterskich, 7-dmiu prac doktorskich oraz opiekował się 7-ma pracami habilitacyjnymi.

W latach 1975 - 1991 uczestniczył w badaniach naukowych koordynowanych przez IM PAN jako kierownik tematu. Kierował zespołem złożonym z pracowników IM UŚI. oraz Ośrodkiem Obliczeniowym UŚI., a także cyklem prac związanych z ochroną środowiska. Prowadził również zespół badawczy zajmujący się, zleconym przez Instytut Chemii Nieorganicznej w Gliwicach, matematycznym modelem produkcji SO2.

W zakresie metod optymalizacyjnych kierowany przez Profesora zespół opracował kształt izolatorów przewodów prądu elektrycznego linii wysokiego napięcia. Pracę wykonano dla Zakładów Osprzętu Elektrycznego w Bielsku - Białej.

Profesor Tadeusz Dłotko pracował w sposób ciągły w szkolnictwie wyższym na stanowiskach naukowo-dydaktycznych, rozpoczynając pracę jako młodszy asystent w byłej WSP w Katowicach. Od 1962 roku pracował jako adiunkt w byłej Filii UJ oraz w byłej WSP w Katowicach. Od 1968 roku do 1979 roku pracował na stanowisku docenta etatowego w Uniwersytecie Śląskim. W latach 1979 - 1993 pracował na stanowisku profesora nadzwyczajnego, a od 1993 do 2005 roku na stanowisku profesora zwyczajnego Uniwersytetu Śląskiego.

Profesor Tadeusz Dłotko pełnił wiele funkcji w Uniwersytecie Śląskim. W latach 1972 - 1979 był Dziekanem Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii. Przyczynił się do wyraźnego rozwoju Wydziału, który w tym czasie uzyskał uprawnienia habilitacyjne. Starania Profesora przyczyniły się do pozyskania z zewnątrz do pracy w Uniwersytecie Śląskim wielu wybitnych ludzi.

Profesor Tadeusz Dłotko podejmował również szereg uwieńczonych sukcesem działań związanych z polepszeniem bazy dydaktycznej i aparaturowej Wydziału.

W latach 1968 - 1972 był zastępcą Dyrektora Instytutu Matematyki. Wraz z Dyrektorem Prof. Markiem Kuczmą wniósł wyraźny wkład w zorganizowanie w nowopowstałym Uniwersytecie Śląskim procesu dydaktycznego. Umiejętnie przyczyniał się do scalenia zespołów matematyków byłej Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego i byłej Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Razem z Dyrektorem Instytutu Matematyki prowadził zdecydowaną politykę kadrową, mającą na celu pozyskanie nowych, wartościowych matematyków spoza Uniwersytetu Śląskiego, jak i popieraniu tych poczynań, które prowadziły do rozwoju własnej kadry naukowej.

Dwukrotnie pełnił funkcję Dyrektora Instytutu Matematyki Uniwersytety Śląskiego (1979 - 1981, 1984 - 1987). W tym trudnym okresie był redaktorem wydawnictw matematycznych i dokonał modernizacji "Prac Matematycznych" publikowanych przez Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. W ich miejsce pojawiło się czasopismo "Annales Mathematicae Silesianae" wydawane wyłącznie w językach kongresowych z klasyfikacją American Mathematical Society wraz z obszernym streszczeniem angielskim. Stosowano surowe zasady recenzowania prac. Doprowadził do znaczącej wymiany "Annales Mathematicae Silesianae' za inne czasopisma matematyczne z wielu krajów świata. Należy przy tym podkreślić, że na ówczesną dobrą ocenę całokształtu działalności Instytutu Matematyki Uniwersytetu Śląskiego duży wpływ miała umiejętna i pełna poświęcenia praca ówczesnego Wicedyrektora Instytutu Matematyki Profesora Karola Barona.

Przez wiele lat Profesor Dłotko był kierownikiem Zakładu Analizy Matematycznej później przemianowanego na Zakład Równań Różniczkowych. Od 1968 roku prowadził seminarium z równań różniczkowych, w którym brało udział wiele osób spoza Uniwersytetu Śląskiego. Zespół badawczy Profesora Dłotko utrzymywał kontakty z:

• grupą Prof. J.Kurzweila z Czeskiej Akademii Nauk w Pradze,

• grupą matematyków z Uniwersytetu w Ołomuńcu,

• grupą matematyków z Uniwersytetu Jagiellońskiego kierowanych przez Prof. A. Pelczara,

• grupą matematyków kierowanych przez Prof. A.Halanaya z Rumuńskiej Akademii Nauk,

• z grupą matematyków kierowanych przez Prof. R.Contiego z Florencji.

Zorganizował 9 polsko - czeskich konferencji naukowych poświęconych równaniom różniczkowym i ich uogólnieniom.

Oprócz wspomnianych funkcji Profesor Tadeusz Dłotko działał w zakresie organizacji nauczania matematyki w Polsce. Był członkiem Komisji ds. Matematyki przy Ministerstwie Oświaty i Wychowania. Pełnił obowiązki Przewodniczącego Państwowej Komisji Egzaminów Kwalifikacyjnych dla nauczycieli w dawnych województwach: bielskim, częstochowskim i katowickim. Pełnił również funkcje przewodniczącego Komisji Egzaminacyjnej ds. Stopnia Specjalizacji Zawodowej Nauczycieli w zakresie matematyki. Na zlecenie IM PAN w regionie śląskim zorganizował kilka Kursów Zastosowań Matematyki dla pracowników przemysłu i uczelni wyższych. Na zlecenie oddziału PAN w Katowicach opracował raport o stanie nauk matematycznych w obszarze działania tego Oddziału (1978). Przez ponad 10 lat, w ramach Instytutu Kształcenia Nauczycieli w Katowicach, systematycznie wygłaszał wykłady dla nauczycieli matematyki.

Za działalność naukową, dydaktyczna i organizacyjną Profesor . Tadeusz Dłotko dwukrotnie uzyskał Nagrodę Ministra Stopnia III. i II. oraz wielokrotnie Nagrodę Rektora.

Profesor został również odznaczony Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Złota Odznaką Zasłużonego dla Rozwoju Województwa Katowickiego oraz Medalem Kopernika.

Profesor Tadeusz Dłotko był bardzo przywiązany do Uniwersytetu Śląskiego. W ostatnich latach, pomimo kłopotów ze zdrowiem, nie zważając na pogodę, przyjeżdżał na seminaria. Mówił mi, że przyjście na seminarium do Instytutu Matematyki powoduje u Niego jakby doładowanie akumulatorów życiowych. Nie mógł żyć bez spotkań z nami. Jako Jego uczniowie jesteśmy Mu za to wdzięczni. Tyle było w Nim pasji...

Dni odchodzą w zapomnienie, życie biegnie zwykłym torem. 14 października pożegnaliśmy wyjątkowego człowieka, niezwykłego pod każdym względem: jako ojca, jako męża i jako przyjaciela. Fizycznie już Go z nami nie ma, ale w naszych sercach i w naszej pamięci będzie obecny zawsze.

Człowiek, który kochał życie, ludzi i świat. Będzie nam Go bardzo brakowało.