Czebyszew Pafnutij

Matematycy Odsłon: 1102

W referacie wygłoszonym w grudniu 1894 roku na posiedzeniu Rosyjskiej Akademii Nauk, w kilka dni po śmierci Czebyszewa, A.A. Marków powiedział: "..... 26 listopada niespodziewanie zmarł P.L. Czebyszew. Dla naszej Akademii jest to strata nie do zastąpienia... Imię Czebyszewa jest nie mniej znane w Paryżu niż w Petersburgu. Już od dawna był on jednym z ośmiu zagranicznych członków Akademii Nauk, co jednocześnie określa go jako wybitnego geometrę, sławnego w całej Europie..." Nie ma w tym ani słowa przesady, gdyż Czebyszew położył nieocenione zasługi w rozwoju światowej nauki. Bogata tematyka jego prac, pomimo że od śmierci ich twórcy upłynął prawie wiek, nie straciła nic ze swojej aktualności. Tematyką i sposobem rozwiązywania postawionych sobie zagadnień stworzył on nową szkołę matematyczną, znaną w świecie naukowym jako szkoła Czebyszewa lub petersburska szkoła matematyczna. Do jej najwybitniejszych przedstawicieli należeli: Marków, Lapunow, Zołotariew i wielu innych. Tematyka prac szkoły Czebyszewa to analiza matematyczna, teoria liczb, rachunek prawdopodobieństwa. Mało znana jest młodość Czebyszewa. Wiadomo, że urodził się 26 maja 1821 roku w majątku ziemskim swego ojca w Okatowie w guberni kałuskiej.

Rodzice jego pochodzili ze starych szlacheckich rodzin. Po zdobyciu wykształcenia podstawowego w domu Czebyszew wyjeżdża do Moskwy, gdzie uczęszcza do gimnazjum. Jego nauczyciel matematyki Pogorielskij poznał nieprzeciętne uzdolnienia matematyczne Czebyszewa i namówił go do studiowania w tym kierunku. Podczas nauki na Uniwersytecie Moskiewskim największy wpływ na kształtowanie się młodego talentu wywarli profesorowie Braschman i Jerszow. Po czterech latach studiów Czebyszew kończy uniwersytet jako kandydat nauk.

W 1846 roku uzyskuje tytuł magistra i przenosi się do Petersburga, gdzie obejmuje stanowisko adiunkta przy Katedrze Teorii Równań na uniwersytecie, W 1849 roku uzyskuje stopień doktora za pracę pt. "Teoria kongruencji", w trzy lata później otrzymuje tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1860 roku profesora zwyczajnego, a w 1872 r. tytuł zasłużonego profesora. Od 1856 r. jest członkiem Petersburskiej Akademii Nauk, a w 1859 roku zyskuje tytuł członka zwyczajnego Akademii. W latach następnych zostaje powołany na członka wielu zagranicznych akademii nauk i towarzystw naukowych, jak np. Academie des Sciences w Paryżu (1862 r.), Royal Society w Londynie (1877 r.). Czebyszew publikuje wiele prac naukowych. I tak zajmuje się teorią interpolacji i przybliżeniami funkcji, stosując w tych zagadnieniach wielomiany, zwane później wielomianami Czebyszewa. Są to wielomiany postaci:

Jego prace z zakresu teorii liczb zapoczątkowały działalność petersburskiej szkoły matematycznej. Zajmując się rachunkiem prawdopodobieństwa, ogłasza słynną prace dotyczącą pewnej nierówności, a noszącej do dziś nazwę nierówności Czebyszewa. W dalszych pracach ogłasza sławne prawo wielkich liczb, jedno z tzw. granicznych twierdzeń rachunku prawdopodobieństwa. Większość problemów, którymi się zajmował, cechuje olbrzymie powiązanie z praktyką. Rozwiązał wiele zagadnień z zakresu mechaniki, wytrzymałości materiałów i kartografii. Opublikował m.in. prace: "O kołach zębatych", "O rysowaniu map" i "O krojeniu ubrań". Wydawać się może, że autor ich przestał interesować się matematyką, lecz Czebyszew pisząc np. "O krojeniu ubrań" uzasadnił praktyczne zastosowanie funkcji. Właśnie ta olbrzymia praktyczna przydatność jego prac uczyniła nazwisko Czebyszewa sławnym w całym świecie; Wszystkie jego prace zostały zebrane i wydane nakładem Akademii Nauk ZSRR w pięciotomowym zbiorze po jego śmierci, która nastąpiła 8 grudnia 1894 roku w Petersburgu.