Sapalski Franciszek
ur: 1791
zm: 1838
Sapalski - urodził się w 1791 r. w Warszawie. Po odbyciu nauk początkowych w Liceum Warszawskim, a następnie w Liceum Krzemienieckim, wstąpił do służby wojskowej. Złożywszy konkursowy egzamin wstąpił w 1810 r. na studia do Szkoły Inżynierskiej Aplikacyjnej w Warszawie, którą ukończył w stopniu porucznika. W czasie studiów szczególnie interesował się geometrią wykreślną, tak, że nawet pobierał prywatne lekcje tego przedmiotu u Francuza Joachima Liveta, wykładowcy tego przedmiotu w Szkole Aplikacyjnej. Już wówczas opracował pierwszy zarys swej Geometrii wykreślnej w języku polskim, który wobec zbliżającej się kampanii roku 1812 złożył na przechowanie w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Powróciwszy z wyprawy napoleońskiej w randze majora dymisjonował się i wyjechał na studia do Paryża. Słuchał wykładów wybitnych wówczas matematyków francuskich, Lacroix, Biota, Delambre'a, Aragona, a nawet starał się o pozwolenie słuchania w Szkole Politechnicznej, zastrzeżonej wyłącznie dla obywateli francuskich, wykładów geometrii wykreślnej słynnego Hachette'a. Po powrocie do kraju zostaje mianowany zastępcą profesora w 1816 r., a w rok później uzyskuje nominację na profesora zwyczajnego geometrii wykreślnej na Uniwersytecie Krakowskim. Prócz tych wykładów uniwersyteckich prowadził bezpłatnie wykłady architektury i mechaniki dla rzemieślników. W r. 1823 był dziekanem Wydziału matematycznego, w r. 1824 zostaje powołany na członka Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W r. 1825 zasiada z ramienia Uniwersytetu w Senacie Rządzącym Rzeczypospolitej Krakowskiej, gdzie stał na czele referatu budowlanego. Na tym stanowisku energicznie przeciwstawia się zakusom kierowanym głównie przez Wodzickiego zmierzającym do ograniczenia praw Uczelni zagwarantowanych Konstytucją Wolnego Miasta. W czasie powstania w r. 1830 Sapalski organizował młodzież, aby ją przerzucać na teren Królestwa. Aresztowany po upadku powstania, został wkrótce na wniosek Senatu uwolniony i reaktywowany. W r. 1834, już jako emeryt, powołany został do Komitetu Budowy pomnika Jana Śniadeckiego w kościele św. Anny. Projekt sporządzony przez Sapalskiego wraz z kosztorysem zachował się w jego spuściźnie rękopiśmiennej. Zmarł w r. 1838.
Rozmiłowany w swojej specjalności, a więc w geometrii wykreślnej, przypisywał jej Sapalski duże znaczenie teoretyczne - w kształceniu poznania matematycznego - oraz praktyczne w różnych dziedzinach sztuki, budownictwa, rzemiosł. Poglądy te wyraził w rozprawie O teorii stereotomii, czyli geometrii wykreślnej, drukowanej w r. 1820 w Rocznikach Towarzystwa Naukowego Krakowskiego oraz w dziele Kurs geometrii wykreślnej z zastosowaniem do kamieniarstwa, ciesielki, cieni, perspektywy. z polecenia Ministerstwa Wojny do użytku Szkoły Inżynierskiej Aplikacyjnej wypracowany wydanym w Warszawie w 1822 r. Do wydania książki przyczyniły się w znacznej mierze starania ówczesnego dyrektora wymienionej szkoły Kołaczkowskiego, który pragnął postawić naukę geometrii wykreślnej na należytym poziomie, do czego niezbędny był dobry podręcznik w języku polskim. Tom I składa się z 8 części: 1. Położenie punktu, prostej, płaszczyzny i figur prostokreślnych, 2. Punkt, prosta, płaszczyzna. 3. Linie krzywe, styczne i normalne. 4. Krzywe powierzchnie. 5. Płaszczyzny styczne do powierzchni krzywych. 6. O przecięciach się powierzchni i liniach stycznych do przecięć. 7. Rozwijanie powierzchni. 8. Własności ogólne rozległości. Tom ten zawiera 195 rysunków. Treść tej pierwszej polskiej geometrii wykreślnej ujęta jest w jasny, przystępny wykład; mamy tu pierwszą polską terminologię w odniesieniu do tej dyscypliny. Podkreślić również należy wartości metodologiczne tego podręcznika. Każdą część kończy rozdział zatytułowany: ,,Treść", w którym podane są szczegóły historyczne, bibliografia prac odnoszących się do danych zagadnień i krytyczne ich omówienie z zaznaczeniem różnic wprowadzonych przez samego Sapalskiego.
Tom II miał zawierać zastosowania geometrii wykreślnej. Nie wyszedł jednak za życia autora. Wydanie w formie Zeszytów pozostałej spuścizny rękopiśmiennej projektował przyjaciel Sapalskiego, Teodor Głębocki. Wydał jednak tylko I Zeszyt z projektowanych sześciu. Zeszyt nosił tytuł: Zastosowań geometrii wykreślnej wedle rozkładu pomysłów i nota Franciszka Sapalskiego, Zesz. I Teodorl Głębockil, Kraków 1839. W Przedmowie zaznaczył wydawca, że poda na końcu Słownik techniczny. Niestety, i to cenne zamierzenie nie zostało zrealizowane. Co się stało z pozostałymi materiałami nie wiadomo? O treści ich informuje nas wydawca w Przedmowie, podając, co każdy Zeszyt miał zawierać. Zeszyt I - Zagadnienia z geometrii teoretycznej i teorię cieniów, Zeszyt II - teorię obrazów optycznych, Zeszyt III - Prawa perspektywy, Zeszyt IV - Kreślenie zegarów słonecznych, gnomonika. Zeszyt V - Nauka szańcowania. Zeszyt VI - Stereotomii właściwa, Kamieniarstwo. Ciesiołka. Budownictwo.
