Archimedes
ur: 187 pne
zm: 212 pne
W trzecim wieku przed naszą erą (264) rozpoczął się ciąg krwawych zmagań między dwiema potęgami ówczesnego świata ? Kartaginą i Rzymem, którym chodziło o uzyskanie panowania nad Morzem Śródziemnym, a więc o panowanie nad Europą, Afryką i Małą Azją. Owe trwające ponad sto lat walki przeszły do historii pod nazwą wojen punickich.
Głównym obiektem wojny Kartaginy z Rzymem stała się zasobna Sycylia, uważana wówczas za spichlerz śródziemnomorski. Dzieliła się ona na niewielkie państewka, wśród których największe znaczenie uzyskały sprzymierzone z Kartaginą Syrakuzy. Nic więc dziwnego, że przede wszystkim przeciwko nim kierowały się operacje zbrojne Rzymian, że właśnie przeciw Syrakuzom wysyłali najdzielniejsze oddziały zbrojne, najsilniejszą flotę i najzdolniejszych dowódców. Do szczególnie utalentowanych wodzów należał Marcellus, któremu w czasie drugiej wojny punickiej, po przeszło dwuletnim oblężeniu (213-211), udało się wreszcie Syrakuzy zdobyć.
Tak długi bohaterski opór Syrakuz był możliwy dlatego, że organizatorem obrony miasta był największy matematyk i fizyk starożytności, Archimedes. Imię tego uczonego przeszło do historii matematyki i fizyki, stało się przedmiotem legend, do dziś jeszcze przewija się nie tylko na kartach podręczników i dzieł naukowych, ale także literatury pięknej. Archimedes jest nie tylko autorem prac z dziedziny mechaniki i matematyki, jest także bohaterem powieści. Ten genialny uczony i zdumiewający wynalazca wyprzedził epokę, w której żył i działał, o tysiąclecia. Osiągnął bowiem tak znakomite rezultaty, że dopiero po dziewiętnastu wiekach Newton i Leibniz podjęli jego głębokie rozważania. Jego idea kojarzenia teoretycznych badań naukowych z zastosowaniami praktycznymi święci do dziś swój tryumf w twórczości najwybitniejszych uczonych.
O życiu tego wielkiego Greka wiemy znacznie więcej niż o innych matematykach starożytności. Donoszą o nim między innymi Pappus, Diodor, Heraklidos, Plutarch, Polibiusz, Proklos, Cycero.
Archimedes urodził się około 287 r. p.n.e. Pochodził z rodziny o tradycjach naukowych. Ojciec jego był astronomem, krewnym zaś tyran Syrakuz, Hieron, znany mecenas nauki i sztuki. Przez pewien czas Archimedes pobierał nauki w słynnej już wtedy Aleksandrii. Tam zetknął się z wybitnymi uczonymi, z którymi przez całe życie utrzymywał ożywione stosunki. Do nich należał także ówczesny kierownik Biblioteki Aleksandryjskiej Eratostenes. Przypuszcza się ? przynajmniej tak uważa kilku historyków nauki ? iż Archimedes współdziałał z Eratostenesem przy obliczaniu długości obwodu kuli ziemskiej i że w tym celu wyjeżdżał do Syene (dzisiejszy Assuan). Resztę życia spędził Archimedes w Syrakuzach, ciesząc się niezwykłym szacunkiem i życzliwością swych współobywateli. Zginął z ręki żołdaka rzymskiego po wdarciu się do miasta wojsk Marceilusa.
Śmierć jego opisał Plutarch w następujący sposób. Uczony rozważał w skupieniu pewien problem geometryczny i tak był pogrążony w tej pracy, że nie zauważył zajęcia miasta przez Rzymian. Nagle stanął przed nim żołnierz rzymski i wezwał go, by udał się z nim do Marceilusa. Archimedes zgodził się, ale pod warunkiem, że pójdzie dopiero wtedy, gdy skończy swoje rozważania. Ta odpowiedź tak oburzyła Rzymianina, że ugodził uczonego mieczem, zadając mu śmierć. Istnieją też inne wersje jego śmierci. W niektórych z nich występuje znany powszechnie zwrot Archimedesa, skierowany do żołnierza: ?nie niszcz moich figur" (wg Plutarcha: ?Noli turbare circulos meos"). Praca twórcza Archimedesa przypada na okres, w którym rozwój techniki stawia matematyce wiele nowych zadań. Hydrotechnika, technika wojenna, żegluga morska, astronomia, geodezja, kartografia oraz fizyka, szczególnie zaś dwa jej działy: mechanika i optyka, ze względu na swój bardzo ścisły związek z geometrią wymagają od uczonych rozwiązań przeróżnych zagadnień i jak najdokładniejszych wyników w pomiarach. Nic zatem dziwnego, że naukowe zdobycze Archimedesa nie mogły pozostać w oderwaniu od potrzeb życia, w oderwaniu od zagadnień technicznych. Dzieła tego uczonego były mniej rozpowszechnione niż ?Elementy" Euklidesa ? przede wszystkim z powodu trudniejszej treści i małej przystępności wykładu (Archimedes pisał stylem oszczędnym, opuszczał łatwe w swoim mniemaniu ogniwa, adresował swoje prace do czytelników dojrzałych i wyrobionych naukowo).
Wszystkie wydania jego prac opierają się na manuskrypcie z XV w. Pierwsze drukowane wydanie tekstu greckiego wraz z przekładem na łacinę ukazało się w 1544 r. w Bazylei, następnie paryskie w 1615, potem norymberskie w l670 r. i oksfordzkie w 1792 r. Wydawcą dzieł Archimedesa był również znany matematyk i filolog duński U . Heiberg.
