Naroński - Naronowicz Franciszek

Matematycy Odsłon: 854

Człowiekiem, któremu przeznaczone było zdobyte w kraju wiadomości matematyczne oddać na usługę obcych, a w szczególności elektora brandenburskiego, był pochodzący z Wielkopolski Józef Naronowicz - Naroński (ok. 1600 - 1678). Będąc z zawodu i zamiłowania mierniczym i kartografem rozumiał, jak ogromną rolę w tych profesjach odgrywają nauki matematyczne. To była pobudka, która skłoniła go do opracowania w języku polskim dzieła matematycznego, zawierającego całość matematyki elementarnej, niezbędnej dla człowieka wykształconego. Idea nauczania ziomków tak ważnej nauki w ojczystym języku była u Narońskiego żywa i gorąca, niehamowana żadnymi względami, którymi się powodowali uczeni z klas posiadających, np. spośród szlachty. Niestety, niezwykle pracowicie zestawione dzieło Narońskiego nie ukazało się drukiem, ani wówczas, kiedy było najbardziej potrzebne, ani dziś, kiedy już ma wartość raczej historyczną.

Arytmetyka Narońskiego, jak i cała jego matematyka, pozostała - jak wiemy - w rękopisie. Treść rękopisu, zwłaszcza zadania ilustrujące poszczególne zagadnienia naukowe, wprowadzają nas nie tylko w świat zainteresowań matematycznych wykształconych ludzi ówczesnego społeczeństwa, ale też zapoznają ze zwyczajami, obyczajami i życiem XVII stulecia. Np. "Chłop do leśniczego przyszedłszy dał mu wgaynego do puszczy gr 7 polskich, prosząc go, aby wolno z domownikami swemi z łasa drew wywieść do domu swego, a isz po groszu od woza dawać maią. Pozwolił na to leśniczy, mniemaiąc, aby ieno samowtór albo samotrzeć przyiechał. Aliści on ubrawszy powinnych swoich y do domu zaprosiwszy na tłokę, wyjechał po drwa z domownikami albo z krewnemi, swemi, których było wozów 135. Po czemu chcę wiedzieć wóz przypada?"

Naroński w 17 rozdziałach opracowuje całokształt arytmetyki, uwzględniając oprócz elementarnych działań regułę trzech we wszystkich odmianach, pierwiastki i postępy. Druga część, geometria, obejmuje naukę o punktach, odcinkach, wielokątach; autor rozważa zagadnienie miary i mierzenia pól. W księdze X znajdują się wiadomości o delineacji, a więc o kreśleniu figur, i o sporządzaniu map. Następne księgi zawierają opisy różnych instrumentów matematycznych i wskazówki, co do ich używania: dalej podane są elementarne wiadomości z praktyki mierniczej. Bardzo szeroko została opracowana trygonometria, po raz pierwszy w języku polskim. Książki Grzepskiego, wydanej o 100 lat wcześniej, prawdopodobnie Naroński nie znał, gdyż posługuje się inną terminologią.

Dzieło Narońskiego mogło w swoim czasie stanowić niezwykle cenną pozycję w rozwoju naszej myśli matematycznej. Z doboru materiału i sposobu jego opracowania domyślić się łatwo, że wszystkie rozważania autora przeszły praktyczną próbę życia. Nie spotykamy tu zbyt zawiłych i subtelnych rozważań teoretycznych, lecz żywą, opartą na bezpośrednim doświadczeniu wiedzę ilustrowaną doskonałymi przykładami i rysunkami. Naroński jako autor jest doskonałym inżynierem - mierniczym.

Inną bardzo ważną pozycją w dorobku naukowym Narońskiego jest opracowanie perspektywy pojętej nie jako część średniowiecznej fizyki, ale w duchu całkowicie nowoczesnym. Perspektywa jest to według Narońskiego nauka o rzutach, oparta na konkretnej wiedzy matematycznej, w szczególności na geometrii z trygonometrią. Istotę tej nauki ujął Naroński podobnie jak Francuz Desargues. Po Pudłowskim Naroński jest drugim z kolei matematykiem polskim, który w ten sposób traktuje naukę o rzutach. Wielka szkoda, że jego prace, będące owocem wieloletnich trudów, przy bardzo ciężkim życiu poświęconym idei przysłużenia się ojczystej nauce, nie zostały udostępnione szerszym masom społeczeństwa. Prace te obrazują stosunkowo wysoki poziom nauki polskiej w owym czasie.