Janiszewski Zygmunt

Matematycy Odsłon: 893

Współtwórca warszawskiej szkoły matematycznej, inicjator i współzałożyciel czasopisma "Fundamenta Mathematicae", poświęconego teorii mnogości, topologii i podstawom matematyki, wybitny organizator matematyki w Polsce. Janiszewski studiował w Zurychu i w Getyndze, jednym z ważniejszych wówczas ośrodków matematycznych w Europie, następnie w Paryżu, gdzie otrzymał - na podstawie rozprawy z topologii - stopień doktora nauk matematycznych. Po uzyskaniu doktoratu wrócił do kraju. Wykładał na Kursach Naukowych (instytucja naukowa w 1906-15 skupiająca poi. elitę intelektualną zaboru roś.), a także na uniwersytecie we Lwowie. W 1915 został powołany na stanowisko wykładowcy w odradzającym się Uniwersytecie Warszawskim (UW). W pierwszych latach wojny Janiszewski jako zwykły żołnierz służył w Legionach Polskich, z których wystąpił w 1916 po odmówieniu złożenia przysięgi rządowi Austrii. Schronił się w województwie radomskim, gdzie poświęcił się pracy oświatowej wśród bezdomnych dzieci. Od 1917 rozwijał działalność naukową i dydaktyczną na UW, m. in. prowadził, wraz z S. Mazurkiewiczem, seminarium z topologii, prawdopodobnie pierwsze w historii matematyki seminarium w tej dziedzinie. Zainteresowania naukowe Janiszewskiego dotyczyły głównie topologii, na co niemały wpływ miały jego studia w Paryżu. Rozprawa doktorska Janiszewskiego zawierała nowe twierdzenia w dziedzinie topologii i zwróciła uwagę matematyków z racji zastosowanej przez autora metody. Janiszewski wykorzystał mianowicie w swej pracy rachunek zbiorów w stopniu znacznie szerszym niż ktokolwiek do tej pory. Ta metoda okazała się w przyszłości bardzo skuteczna. W pracach z zakresu topologii płaszczyzny Janiszewski podał twierdzenia, które do dzisiaj zachowały podstawowe znaczenie i są znane w literaturze matematycznej jako twierdzenia Janiszewskiego. Zainteresowania Janiszewskiego wykraczały znacznie poza wąski zakres specjalizacji naukowej. W 1915 opublikował on Poradnik dla samouków, zbiór artykułów wielu uczonych polskich, będący ciekawą syntezą ówczesnej wiedzy matematycznej, w którym zamieścił własny cykl rozpraw o matematyce. Poradnik... miał umożliwić samokształcenie na poziomie uniwersyteckim. W 1917 w "Nauce Polskiej", wydawnictwie powołanym w celu prezentowania zagadnień organizacyjnych nauki polskiej, ukazał się programowy artykuł Janiszewskiego zawierający wizję rozwoju polskiej matematyki. Oryginalny pomysł Janiszewskiego zakładał utworzenie samodzielnego specjalistycznego ośrodka matematycznego, z własnym ukierunkowanym tematycznie czasopismem naukowym. W 1918 na UW pod kierunkiem Janiszewskiego oraz Mazurkiewicza i W. Sierpińskiego pracowała grupa polskich matematyków, która koncentrowała swą działalność w dziedzinie topologii, teorii mnogości i ich zastosowań. Konsekwentna realizacja koncepcji Janiszewskiego doprowadziła do powstania liczącej się w świecie warszawskiej szkoły matematycznej, a ukazanie się w 1920 pierwszego tomu zainicjowanego przez Janiszewskiego czasopisma "Fundamenta Mathematicae" można uznać za moment jej inauguracji. Imieniem Janiszewskiego nazwano jedną z nagród Polskiego Towarzystwa Matematycznego.