Ampere André Marie
ur: 20 stycznia 1775 w Poleymieux - Francja
zm: 10 czerwca 1836 w Marsylii - Francja
Dwudziestego pierwszego stycznia 1775 r. w Poleymieux pod Lyonem urodził się późniejszy znakomity uczony francuski fizyk i matematyk Andre Marie Ampere.
Ampere od dzieciństwa wykazywał nadzwyczajne zdolności (szczególnie w dziedzinie matematyki) i wszechstronne zainteresowania naukowe. Uczył się właściwie sam, zajmując się głównie naukami ścisłymi i przyrodniczymi oraz literatura i filozofia. Już jako chłopiec przestudiował całą 20 tomową Encyklopedię d'Alemberta i Diderota. Kiedy dowiedział się, że interesujące go prace Eulera i Bernoulliego. Znajdujące się w bibliotece w Lyonie, są wydane po łacinie - nauczył się tego języka, aby je móc poznać.
Jego ojciec, miejscowy sędzia pokoju, został zgilotynowany w 1793 r., w okresie terroru. Był to ogromny wstrząs dla młodego Andre - popadł wtedy w trwającą ponad rok apatię i dopiero pod wpływem miłości do Julie Caron, z którą później zawarł związek małżeński, otrząsnął się z tego stanu. Od ok 1796 r. Ampere utrzymywał się z prywatnych lekcji matematyki, chemii i języków. Nie mając ugruntowanej pozycji, dopiero w 1799 r. zdołał ożenić się ze swą wybranką, przełamawszy opory jej rodziny. W tym czasie usilnie studiował chemię z dzieł Lavoisiera. W 1800 r. urodził mu się syn, Jean Jacques (1800-1864), z czasem wybitny historyk literatury.
Zdecydowawszy się na karierę naukową. Ampere w 1801 r. objął katedrę w Szkole Centralnej w Bourg, pozostawiając rodzinę w Lyonie. W tym okresie powstała jego pierwsza wybitna praca matematyczna z zakresu teorii gier (1802), która zwróciła na niego uwagę świata nauki. W 1804 r. został profesorem w liceum w Lyonie, a już w 1805 r. powołano go do Pary za, gdzie mianowany został repetytorem matematyki w Szkole Politechnicznej w Paryżu. Jego zdolności i wszechstronność zwracają uwagę: w 1808 r. zostaje inspektorem generalnym oświaty publicznej (na stanowisku tym pozostał, z paroletnią przerwą, do końca życia), w 1809 r. - profesorem Szkoły Politechnicznej. Od 1819 r. wykładał na uniwersytecie paryskim filozofię, a od 1820 astronomię.
Gdyby jednak Ampere zmarł przed końcem 1820 r., pozostałby w historii nauki postacią drugorzędną i zapewne "Młody Technik" nie zauważyłby rocznicy, którą upamiętnia czasopismo nasze właśnie tym artykułem. Dopiero, bowiem w 1820 r. rozpoczęła się wielka przygoda naukowa profesora Ampere'a. 4 IX tegoż 1820 r. Francois Arago przedstawił Francuskiej Akademii Nauk odkrycie Oersteda. Elektromagnetyzm tak zafascynował Ampera, że już 18 IX 1820 r. przedstawił Akademii własną, rozszerzającą zagadnienie, pracę na ten temat. Następnie w okresie od 25 IX do 9 X tego samego roku przedstawiał i demonstrował swoje nowe odkrycia i wnioski w dziedzinie, którą nazwał elektrodynamiką. Najważniejszym jego odkryciem na tym polu było stwierdzenie wzajemnego oddziaływania na siebie dwóch przewodów, w których przepływa prąd elektryczny. Ampere określił zależność między kierunkiem prądu i kierunkiem wytwarzanego przezeń pola magnetycznego (tzw. reguła pływaka), stwarzając punkt wyjścia dla osiągnięć, Faradaya, a przez to do powstania prądnicy i silnika elektrycznego. Nadto przyczynił się do wynalezienia elektromagnesu i myślał o telegrafie elektrycznym.
Najważniejszą jednak zasługą Ampere'a było opracowanie matematycznej teorii elektrodynamiki. Zawdzięcza mu ona pierwsze podstawowe wzory, wyprowadzone na podstawie wnikliwej analizy wyników doświadczeń. Odtąd teoria i badania eksperymentalne mogły się wzajemnie rozwijać Maxwell nazywa Ampere'a "Newtonem elektryczności" i pisze, że jego prace w tym zakresie "należą do najświetniejszych czynów, jakich kiedykolwiek dokonano w nauce". Osiągnięcia te wpłynęły na to, że Ampere'a powołano na katedrę fizyki eksperymentalnej w College de France (1824), a wyrazem trwałego uznania dla jego dorobku jest "niezniszczalny pomnik" w postaci nazwy jednostki natężenia prądu elektrycznego (amper). W 1827 r. ukazała się książka Ampere'a o teorii elektrodynamiki - "Traktat o matematycznej teorii zjawisk elektrodynamicznych opartej wyłącznie na eksperymentach" ("Mémoire sur la théorie mathématique des phénome`nes électrodynamiques uniquement déduite de l'expérience") Stanowi ona ukoronowanie, a zarazem i koniec jego wybitnej działalności naukowej. Jego późniejsze prace, poświęcone filozofii nauki, którą interesował się od 1800 r., nie zyskały większego uznania.
Ampere był klasycznym przykładem uczonego - dziwaka w życiu osobistym, a jego roztargnienie przekraczało wszelkie granice. Krążyło o tym mnóstwo anegdot.
Zmarł 10 czerwca 1836 w Marsylii na zapalenie płuc. Zarząd Główny Stowarzyszenia Elektryków Polskich, 27 czerwca 1985 podjął uchwałę w sprawie ogłoszenia roku 1986 Rokiem Ampere'a, a dzień 10 czerwca, dzień śmierci uczonego Dniem Elektryka na całym świecie. W uchwale tej expressis verbis stwierdzono, że "wielka elektrotechnika zaczęła się od prac Ampere'a w latach 1820-1826".
