Chwistek Leon

Matematycy Odsłon: 705

Malarz, krytyk i teoretyk sztuki; matematyk i filozof; członek awangardowego ugrupowania FORMIŚCI; twórca estetycznych teorii "wielości rzeczywistości" i strefizmu. Urodzony w 1884 w Krakowie, zmarł w 1944 w Barwiszach k. Moskwy.

Był wybitnym matematykiem i filozofem. W 1906 uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim tytuł doktora filozofii. Od 1906 przez dwadzieścia lat, z przerwami, nauczał matematyki w Gimnazjum J. Sobieskiego. W latach 1908-1909 kontynuował studia filozoficzne w Getyndze. W okresie 1914-1916 służył w Legionach Polskich. Od 1922 wykładał matematykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1930 objął katedrę logiki matematycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1941 opuścił Lwów wraz z armią radziecką. Osiadł w Tyflisie (obecnie Tbilisi), gdzie nauczał analizy matematycznej. W 1943 zamieszkał w Moskwie; tu został działaczem Związku Patriotów Polskich.

Około 1903-1904 studiował przez pół roku w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Józefa Mehoffera. W czasie pobytu w Wiedniu w 1910 zafascynowało go weneckie malarstwo renesansowe. Przebywając w latach 1913-1914 w Paryżu pobierał naukę rysunku; poznał wówczas twórczość kubistów. W 1917 był współzałożycielem krakowskiej grupy EKSPRESJONIŚCI POLSCY (przemianowanej w 1919 na FORMIŚCI) i został jej czołowym teoretykiem. Dla ukształtowania się formistycznej postawy Chwistka zasadnicze znaczenie miała estetyka francuskiego kubizmu i włoskiego futuryzmu, z których zaczerpnął koncepcję autonomicznej formy artystycznej uwolnionej od funkcji naśladowania natury. W swych kompozycjach wprowadził zmienny rytm zgeometryzowanych i organicznych kształtów, które przenikają się i splatają, pokrywając całą płaszczyznę płótna. Podobnie jak dla futurystów, przedmiotem jego zainteresowania było miasto, którego syntetyczne wizje stworzył w swych akwarelach i obrazach olejnych (MIASTO I, MIASTO II, MIASTO, ok. 1919). Częstym tematem kompozycji Chwistka były taniec i pojedynek, motywy umożliwiające tworzenie dynamicznych układów SALAMANDRY, ok. 1921). Zasada przestrzennego symultanizmu służyła tu do analizy poszczególnych faz ruchu (SZERMIERKA, ok. 1920). Chwistek eksperymentował także w zakresie kolorystyki obrazów; czasem stosował tonację rozjaśnioną i świetlistą, kiedy indziej stężoną i agresywną. Znamienny dla jego formistycznej sztuki był także motyw fantazji architektonicznych.

W latach 1919-1920 opublikował szereg artykułów na łamach czasopisma "Formiści". Był zwolennikiem pluralizmu estetycznego, czemu dał wyraz w swej teorii wielu rzeczywistości i odpowiadających im konwencji obrazowania w malarstwie ("Wielość rzeczywistości w sztuce", 1918 i "Wielość rzeczywistości", 1921). Wyróżnił cztery typy rzeczywistości: popularną, fizykalną, wrażeń zmysłowych i wizji. W zakresie sztuk plastycznych odpowiadały im kolejno prymitywizm, realizm, impresjonizm i futuryzm. Wprawdzie Chwistek rzeczywistości tych nie hierarchizował, lecz najwyższy walor twórczy przypisał futuryzmowi. W 1922 artysta ogłosił kryzys formizmu, który wynikał - jego zdaniem - ze zbyt silnych związków Tytusa Czyżewskiego z futuryzmem. Rozwinięciem i kontynuacją formizmu stała się jednak opracowana przez Chwistka teoria strefizmu stanowiącego odmienną formułę malarstwa antynaturalistycznego. Zgodnie z regułami obrazowania artysty kompozycja była podzielona na strefy, charakteryzujące się dominantą jednej barwy i jednego zwielokrotnionego kształtu. Poszczególnych stref nie wydzielały linie; były one skontrastowane poprzez układy form i dobór barw. Strefizm, poprzez autonomizację płaszczyzny płótna i umowność przestrzeni malarskiej, stanowił pierwsze ogniwo w rozwoju polskiej sztuki abstrakcyjnej. W 1935 na łamach łódzkiego czasopisma "Forma" została opublikowana polemika między Chwistkiem i Władysławem Strzemińskim; była to konfrontacja strefizmu z unizmem, programu sztuki ludycznej, koncepcji biologicznego witalizmu z programem konstruktywistycznym, ideą sztuki zintelektualizowanej i społecznie użytecznej. Proponując antyunizm, Chwistek opowiadał się za twórczością spontaniczną pojmowaną jako reakcja na balast tradycjonalizmu i pustkę spekulatywnej abstrakcji. Artysta zajmował się także sztuką portretową; w latach 1926-1930 wykonał wizerunki około stu osobistości z naukowych i intelektualnych środowisk Krakowa. Indywidualne wystawy malarstwa Chwistka odbyły się w Krakowie (1927) i Lwowie (1934).